Hầu đồng trong văn hoá Việt và ai có thể hầu đồng

Trăn trở lớn nhất của các nhà nghiên cứu văn hóa, những nhà quản lý và của cả các "thanh đồng" là làm thế nào để hầu đồng được trở về đúng giá trị thực của nó trong văn hóa Việt.

Nghi thức hầu đồng và nghệ thuật hát chầu văn

Hầu đồng là nghi lễ nhập hồn của các vị thánh Tứ phủ vào thân xác ông đồng, bà cốt. Ảnh: Zing.vn

Theo Vietnamplus, chầu văn, loại hình nghệ thuật ca hát cổ truyền, còn gọi là hát văn, hát bóng, có xuất xứ ở vùng đồng bằng Bắc Bộ, tập trung chủ yếu tại tỉnh Nam Định và một số vùng quanh Hà Nội.

Xuất phát từ hình thức diễn xướng dân gian trong các lễ hội, Chầu văn ra đời gắn liền với nghi thức hầu đồng của tín ngưỡng Tứ phủ (Đạo Mẫu) và tín ngưỡng thờ Đức Thánh Trần (Đức Thánh Vương Trần Hưng Đạo), một tín ngưỡng dân gian Việt Nam.

Hầu đồng là nghi lễ nhập hồn của các vị thánh Tứ phủ vào thân xác ông đồng, bà cốt. Trong nghi lễ đó, hát Chầu văn phục vụ cho quá trình nhập đồng, hiển thánh. Sau khi múa, các thánh thường ngồi nghỉ và nghe cung văn hát, kể sự tích, lai lịch vị thánh đang giảng.

Ai có thể hầu đồng và tên gọi của những người này?

Về mặt dân gian, nghi thức hầu đồng do những người được "nhà Thánh chọn” để làm các công việc lễ bái, chiêm bái kính thỉnh các đấng thần linh thờ trong điện Mẫu, theo Dân Việt.

Những người này gồm các cung văn lo đánh nhạc và hát chầu văn (còn gọi là hát văn, hát bóng, hát hầu đồng); một con công lo minh họa thể hiện bóng Thánh qua diễn xuất và múa theo lời hát cùng nhiều người đến dự, vây quanh phù trợ.

Người đứng giá hầu đồng gọi chung là "thanh đồng". "Thanh đồng" được gọi là “cậu” nếu là nam, còn “Cô hoặc Bà Đồng” thường để gọi cho nữ. Khi hết một đoạn về sự tích một vị thần nào đó thì được gọi là một giá đồng

Các đấng thần thánh thờ trong điện Mẫu là các quận gia thị thần của Mẫu, có sự tích lưu truyền trong dân gian. Mỗi sự tích này còn được soạn thành văn, có sự biến giản lược, hơi thiên về ngao du ngoạn cảnh để ngợi ca thân thế, sự nghiệp của từng vị thánh.

Hầu đồng trong văn hóa Việt

Về giá trị nghệ thuật, hầu đồng thực chất là sự tái diễn lại những cử chỉ, động tác của các "vị Thánh" cùng với lời hát, tiếng đàn của cung văn. Ảnh: Dân Trí

Về mặt dân gian, người xưa cho rằng, trong vũ trụ có bốn thế giới: Trên trời; Dưới nước; Rừng và Thế giới người. Cả 4 thế giới này đều do các mẹ (Mẫu) cai quản.

Về giá trị nghệ thuật, hầu đồng thực chất là sự tái diễn lại những cử chỉ, động tác của các "vị Thánh" cùng với lời hát, tiếng đàn của cung văn. Những động tác, nghi lễ này còn được coi là một phức thể văn hóa, nó tạo ra một không gian "ảo" với bóng dáng của các vị Thánh thần; do đó không thể tách rời riêng từng giá trị của làn điệu, lời ca hay động tác, mà là một sự tổng hoà trong một nghi thức, được đúc kết, lưu truyền trong dân gian, theo Dân Việt.

Ngoài ra, hầu đồng còn mang ý nghĩa tôn vinh công trạng của các nhân vật trong lịch sử dưới hình thức diễn xướng, thể hiện giá trị nghệ thuật qua phần nghi lễ và hát văn.

Hầu đồng dưới góc nhìn chuyên gia

Trao đổi về vấn đề này trên Báo Tin Tức, GS.TS Ngô Đức Thịnh - Giám đốc Trung tâm nghiên cứu và bảo tồn văn hóa tín ngưỡng Việt Nam, Ủy viên Hội đồng Di sản Quốc gia khẳng định: “Hầu đồng không phải là hoạt động mê tín dị đoan, nó là một nghi lễ quan trọng nhất trong việc thực hành tín ngưỡng văn hóa thờ Mẫu của người Việt”.

Theo GS.TS Ngô Đức Thịnh, trong nhiều nghiên cứu hiện nay cho thấy, hầu đồng còn có giá trị trị liệu tâm lý. Theo GS. Ngô Đức Thịnh, những người đi “trình đồng” là những người có căn số - tức là những người không bình thường về mặt tâm lý do gien di truyền và bối cảnh xã hội, gây cho người ta những ẩn ức, chìm vào trong thân xác một cách vô thức, tạo nên một sự rối loạn.

Đến khi tham gia hầu đồng, họ được khai mở những vô thức, giải thoát những ẩn ức ấy, họ trở về với trạng thái tâm sinh lý bình thường. Điều này đã được bác sĩ Sigmund Freud khẳng định, khi được giải thoát những ẩn ức, họ trở lại trạng thái cân bằng và trở thành người bình thường.

Tuy nhiên, hiện nay cũng phát sinh khá nhiều “đồng bóng” không phải do căn số, mà mọi người vẫn gọi là “đồng đua”, “đồng đú” do nhiều tiền lắm của đua đòi. Nhưng nếu giải thích một cách khoa học thì đó cũng là một hình thức để họ xả stress, để giải tỏa những dồn nén, những bức bối tâm lý do sức ép, do sự căng thẳng của nhịp sống đô thị hiện đại…

Với những giá trị độc đáo, nghi lễ chầu văn (hầu đồng) đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, và Tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt đã được Thủ tướng Chính phủ cho xây dựng hồ sơ trình UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Let's block ads! (Why?)